* Her Şey Allah'ın Kontrolündedir
* Cennet Ve Cehennemliklerin Takdiri
* Allah'ın Takdiri Çok Yönlüdür/Boyutludur
* Kader Karşısında Yapılması Gereken
* Anne Karnında Kaderin/Programın Yazılması
* Kaderi İnkâr Edenlere Sahabenin Tepkisi
Allah’ın Takdiri İmkân Vermektir, Zorlamak Değil
* Kaderi İnkâr Edenlere Müslümanların Tepkisi
C-KADER İNANCI
* Her Şey Allah'ın Kontrolündedir
Allah Teâlâ buyurdu:
'De ki: Allahım! Ey
mülkün/otoritenin sahibi! Sen dilediğine mülkü verir ve dilediğinden mülkü
alırsın, dilediğini aziz kılar ve dilediğini zelil kılarsın, hayır senin
elindedir. Şüphesiz sen her şeye kadirsin.
Sen geceyi gündüze
bağlarsın ve gündüzü de geceye bağlarsın, ölüden diri çıkartırsın ve diriden de
ölü çıkartırsın. Sen dilediğine hesapsız rızık verirsin.' (Âiü İmrân 3/26-27).[1]
1/152- Abdullah
b. Amr b. Âs'tan (Radıyaliahü anhumâ):[2]
Allah Rasûlü'nün
(SaiMiahü aleyhi ve sellem) şöyle dediğini işittim: "Allah gökleri ve yeri yaratmadan elli
bin sene önce, kâinatın
programını takdir etmişti."[3]
2/153- Abdullah
b. Amr b. Âs'tan (Radıyaliahü anhümâ):[4]
Allah Rasûlü'nün
(Saiiaiiahu aleyhi ve sellem) şöyle dediğini işittim:
İzzet ve celâl sahibi
olan Allah buyurdu ki:
"Allah kâinatı
karanlıkta/yoklukta yarattı. Sonra o gün, nurunu her tarafa saçtı. Kime bu
nurdan isabet ettiyse hidâyeti bulmuştur ve kime de isabet etmemişse o dalâlettedir.
Bu yüzden derim ki izzet ve celâl sahibi olan Allah'ın ilmine uygun olarak
(kâinat takdir edildi ve) kalem kurudu, (hüküm kesinleşti.)"[5]
3/154- Tavûs
b. el-Yemânî'den (Radıyaitaha anh):[6]
Rasûlullah'ın
(Sallalhhü aleyhi ve seilem) sahabesinden birçok kişiyle karşılaştım; 'Her şey
Allah'ın takdiri ile olur' diyorlardı. Hz Ömer (Radıyaüahü anh) dedi ki:
Rasûlullah'ın şöyle
dediğini işittim:
"Her şey Allah'ın
takdiri ile olur, hatta zaaf ve kuvvet[7] hâli
bile..."[8]
* Cennet Ve Cehennemliklerin Takdiri
Allah Teâlâ buyurdu :
'Eğer biz dileseydik,
her nefse kendi hidâyetini bahşederdik. Fakat benim, cehennemi cin ve
insanlardan (inkarcı olanlarla) tamamıyla dolduracağım, sözüm
gerçekleşecektir/doğrudur.' (Secde 32/13)
Allah Teâlâ buyurdu :
'O (Allah),
yaptıklarından sorulmaz, oysa
onlar sorguya çekilirler.' (Enbiyâ21/23)
Allah Teâlâ buyurdu:
Tâğuta kulluk etmekten
çekinen ve Allah'a içten yönelenlere müjdeli (haberler) vardır, kullarıma
müjdele!
Onlar ki sözü dinler
ve en güzel şekilde tâbi olurlar. İşte onlar Allah'ın hidâyete erdirdiği ve
gerçekten aklını kullanan kişilerdir.
Azap üzerine
kesinleşmiş (zâlimler) bunlarla
bir tutulur mu? Ateşte olanı sen
mi kurtaracaksın yoksa ?..' (Zümer 39/17-19).[9]
4/155- Ebu'd-Derdâ'dan
(RadıyaüaM anh):[10]
Rasûlullah (Saiiaiiaha
aleyhi ve seilem) şöyle buyurdu: "Allah Âdem'i yarattığı gün onun sağ
omuzuna vurdu ve zerreler gibi beyaz nesiller çıkarttı. Sol omuzuna vurdu ve
kömür gibi kara nesiller çıkarttı.
Sağdaki gruba:
'Bunlar (kazandıkları
ile) cennete gidecek, ben sorumlu değilim,[11] Soldaki
gruba:
'Bunlar da (hataları
ile) cehenneme girecek, ben sorumlu değilim,' dedi."[12]
5/156- Ebû
Hüreyre'den (Radıyaiiahu anh):[13]
Hz. Peygamber
(Saiiaiiahüaleyhi vesellem) buyurdu ki:
"Bir kişi uzun
zaman cennetliklerin amellerinden işler, (kötü niyetinden dolayı) Allah,
hayatının sonunu cehennemliklerin amelleriyle tamamlatır ve cehennemlik olur.
Bir başka kişi de uzun zaman cehennemliklerin amellerinden işler, (iyi
niyetinden dolayı) Allah, hayatının sonunu cennetliklerin amelleriyle
tamamlatır ve cennetlik olur."[14]
* Son Nefeste İmanın Önemi
Allah Teâlâ buyurdu:
'Ey İman edenler,
Allaha karşı gerçekten/doğru olarak takva sahibi olun ve ancak Müslümanlar
olarak can verin.' (Âlü İmrân 3/102)
Allah Teâlâ buyurdu:
"(Ölüm) zamanında
bizim dayanılmaz azabımızı görünce; sadece Allah'a iman ettik ve ona ortak
koştuklarımızı da inkâr ettik, derler.
Bu dayanılmaz azabı
gördükleri zaman, artık imanları faydalı olmaz. Bu kulları arasında Allah'ın
bir kanunudur. İşte orada kâfirler hüsrana uğramışlardır.' (Mümin 40/84- 85).[15]
6/157- Enes
b. Mâlik'ten (Radıyaitahuanh):[16]
RaSÛlullah (Sallaİlahü
aleyhi ve sellem) buyurdu kİ :
"Son anına
bakmadan biri hakkında (sadece) hoşunuza gittiği için hemen karar vermeyin.
Kişi, uzun zaman ya da bir dönem iyi işler yapar ki bu hâlde ölse cennete gidecek. Sonra bozulur ve kötü işler
yapar.
Başkası da bir dönem
kötü işler yapar ki o hâlde ölse cehenneme gidecek... Sonra düzelir ve iyi
işler yapar. Allah, kişinin (temizliğinden dolayı) hayrını isterse ölümünden
önce onu yönlendirir."
Oradakiler:
'Allah nasıl
yönlendirir?' deyince
Peygamberimiz:
"Ona iyi işler
yapma imkânı verir ve o hâlde ruhunu
alır" buyurdu.[17]
7/158- Hz.
Âİşe'den (Radıyallahü anhû):[18]
RasÛlullall (Sailalhhü
aleyhi ve sellem) ŞÖVİ buyurdu '.
"Bir kişi
cehennemlik olarak yazıldıysa; bir süre cennetlik işler yapsa da sonunda
bozulur ve cehennemlik işler yapar, o hâlde ölür ve ateşe (cehenneme) gider.
Bir başkası cennetlik
olarak yazıldıysa; bir süre cehennemlik işler yapsa da sonunda düzelir ve
cennetlik işler yapar, o hâlde ölür ve cennete aidpr" gider."[19]
8/159- Ebû
Nadre'den (Radıyaiiahü anh):[20]
Rasûluliah'ın
ashabından biri hastalanmıştı. Sahabe onu ziyarete gitti, (baktılar ki) o
ağlıyor ve sordular:
'Ey Ebû Abdullah, seni
ağlatan şey nedir? Rasûlullah (Saiiaiiahu aleyhi w sellemj sana; 'Bıyığını
kısalt[21] ve
bana ulaşıncaya kadar buna devam et' demedi mi? (Yani bu kişinin cennetlik
olacağına işaret edilmiştir.) '
O da dedi ki:
'Evet, ancak ben
Rasûluliah'ın:
"Allah Teâlâ bir
eliyle (varlıkların bir kısmını) tutar ve bunlar (kazançlarından dolayı) şurası
içindir, ben sorumlu değilim, diğer eliyle de kalanları tutar, bunlar da
(hatalarından dolayı) şurası içindir, der," sözünü işitttim. Şimdi ben,
iki taraftan hangisinde olduğumu bilmiyorum, (onun için ağlıyorum.)[22]
9/160- Muâz b.
Cebel'den (Radıyaiiahüanh):[23]
Rasûlullah (Saiiaiiahü
aleyhi ve se/tem), ashâb-ı yemîn[24] ve
ashâb-i şimal[25] ile ilgili âyeti okudu,
sonra dedi ki:
"Allah varlıkları
elleriyle tutar ve şöyle der: Bunlar (kazançlarıyla)[26]
cennette olacak, ben
sorumlu değilim ve bunlar da (hatalarıyla) cehennemde olacaklar, ben sorumlu
değilim. "[27]
10/161- İbn
Abbas'tan (Radıyaiiahü anhümâ):[28]
EbÛ Hüreyre'nİn
(Radıyallahü anh) RaSÛluIlall'tan (Sallallahü aleyhi ve sellem) rivayet ettiği
şu (hadis) kadar, küçük günahı açıklayan[29] başka
bir şey yoktur:
"İzzet ve celâl
sahibi olan Allah'ın, insanoğluna takdir ettiği zina imkânı mutlaka
gerçekleşecektir. Gözün zinası bakmak ve dilin zinası konuşmaktır. Nefis,
(imkân bulduğunda) İster ve arzu eder, cinsel uzvu da buna katılır/onaylar ya
da katılmaz/karşı çıkar."
NOT: Her
insanın içinde günahtan bir hisse/nasib vardır ve o kişi bu imkânı ya kullanır
ya da kullanmaz.
Peygamber Efendimizden
bu hisse alınmış ve kalbi temizlenmiş, içi iman ve hikmetle doldurulmuştur.
Bunları iki defa gerçekleşen şakk-ı sadr (göğsünün yarılması) hadisesinde
görüyoruz.[30]
* Allah'ın
Takdiri Çok Yönlüdür/Boyutludur
Allah Teâlâ buyurur
ki:
'Biz her şeyi bir
sistem/ölçü ile yarattık.' (Kamer 54/49)[31]
11/162- EbÛ
Huzâme'detî (Radıyallahüanh):[32]
Bir keresinde
Rasûlullah'a (Sallallahü aleyhi ve setiem) dedim ki (Süfyan'dan gelen rivayette
ise; şunu sordum:)
'Ey Allah'ın Rasûlü!
Kendisiyle tedavi olabileceğimiz bir ilâç, istifade edebileceğimiz dua ya da
kendisiyle korunabileceğimiz bir amel hakkında ne düşünüyorsun, Allah'ın
takdirini bunlar durdurur mu ?'
Rasûlullah dedi ki:
"Bunlar da Allah'ın takdiri olan şeylerdendir."[33]
12/163- İbn
Abbas'tan (Radıyaliahü anhümû):[34]
(Abdullah) bir gün
Rasûlullah'in (SaUaiiahü aleyhi ve sellem) terkisine binmişti, Peygamberimiz
ona dedi ki:
"Ey delikanlı!
Sana birtakım cümleler aktaracağım ki bunlarla Allah sana yararlı şeyler
bahşedecek:
Allah'ın (dinini) koru
ki O da seni korusun! Allah'ın (dinini) koru ki O'nu (her zaman) yanında bulasın!
Bir şey istediğinde Allah'tan iste! Yardıma
muhtaç olduğunda (sadece)
Allah'tan yardım iste! Şunu
bil ki bütün toplum sana faydalı olmak için toplansa, Allah'ın takdiri
dışında faydalı olamaz. Ayrıca bütün toplum sana zarar vermek için toplansa,
Allah'ın takdiri dışında hiçbir şeyde zarar veremez. Bu konuda kalemler (yeni
bir şey) yazmaz, sayfalardaki
yazılar) kurumuştur,
(değişmez.)"
gibn Abbas'tan
(Radıyaliahü anhümâ) gelen İkinci rivayette benzeri nakledildi ve ek olarak;
"Rahatlık/bolluk anında Allah'ı tanırsan, sıkıntılı anında O da seni
tanır. Şunu bil ki bütün varlıklar sana faydalı olmak için toplansa, Allah'ın
takdiri dışında bir şeye güçleri yetmez. Ayrıca bütün toplum sana zarar vermek
için toplansa, Allah'ın takdiri dışında hiçbir şeye güçleri yetmez. Şunu
unutma, sıkıntılara sabretmede büyük hayırlar vardır. Zafer/başarı sabırla
(kazanılır). Kurtuluş (bazen) sıkıntı ile elde edilir. Her zorlukla birlikte
bir kolaylık vardır."[35]
13/164- Ebû
Hüreyre'den (Radıyaliahü anh):[36]
RaSÛlllllah
(Sallallahü aleyhi ve sellem) ŞÖyle dedi:
"Âdem ve Mûsâ
(Aleyhimesseiâm) tartıştılar. Mûsâ dedi ki:
'Ey Âdem, sen bizi
hayal kırıklığına uğratan ve cennetten çıkmamıza sebep olan atamızsın,'(Bir
başka rivayette: 'Sen, işlediği hata ile cennetten çıkmasına sebep olan
Âdem'sin' dedi.) Âdem de:
'Ey Mûsâ, sen de
Allah'ın kendi sözü/vahyi için seçtiği (görevlendirdiği) kişisin. (Allah sana
vahyi ile hitâb etti ve) eliyle bunu yazdı. Sen beni, yaratılışımdan kırk yıl
önce Allah'ın takdir ettiği bir şeyle mi kınıyor/suçluyorsun?' diye karşılık
verdi.
(Bunları anlattıktan
sonra) Peygamberimiz:
"İşte Âdem
Musa'ya böyle delil getirdi, işte böyle mağlûp etti" buyurdu.[37]
Açıklama
Bu rivayetle ilgili
âlimlerin farklı yorumları olmuştur:
Hz. Âdem'in
Hz. Musa'ya hüccet getirmesi konusundaki
bu rivayette:
ayıplama ya da günaha
özür beyanı söz konusu değildir. Bilâkis Hz. Mûsâ, bu zellenin sebebi neydi ki
cennetten çıkmaya sebep oldu şeklindeki sorusuna, Hz. Âdem de kendisinin zelle
sebebiyle değil, Allah'ın onu yeryüzüne halife tayin etmesi sebebiyle
çıkartıldığını belirtir.
Ayrıca bu rivayetle
ilgili olarak üç ihtimal üzerinde durulur:
a- Râvi
naklederken hata yaptı ya da unuttuğu bir şey var,
b- Peygamberimiz
İsrail oğulları arasında böyle bir haberin olduğundan
bahsetmiş ve râvi de
konuşmanın sonuna yetiştiği için İsrâi! oğulları kısmını duymamıştır, tıpkı
Hz.Âişe validemizin Ebû Hüreyre'nin bazı rivayetlerini böyle düzeltmesi gibi,
c- Ya da
bilmediğimiz bir gerçek vardır, zira bu hadîsi Hz.Ömer de rivayet ediyor, biz
de tevekkuf ederiz.[38]
İmam Eş'arî bu hadisi
Kaderiyenin, 'Allah geleceği biimez' sözlerine karşı hüccet olarak zikreder.[39]
Yukarıdaki rivayette
Hz. Mûsâ ile ilgili vahyin verilmesi Kur'ân'da şöyle geçmektedir:
Allah Teâlâ buyurdu:
"Nasihat ve her
şeyin açıklamasına dair ne varsa hepsini Mûsâ için levhalarda yazdık. (Ve dedik
ki): Bunları kuvvetle tut, kavmine de onun en güzelini almalarını emret.
Yakında size, yoldan çıkmışların yurdunu göstereceğim." (Ârâf 7/145).[40]
* Kader
Karşısında Yapılması Gereken
Allah Teâlâ buyurdu:
'Eğer başınıza bîr
belâ gelirse (bilin ki) benzer bir belâya (başka) topluluklar da uğramıştı. Biz
(iyi ve kötü) günleri insanlara sırayla paylaştırırız; (Bu,) Allah'ın iman
edenleri seçmesi ve içinizden şahitleri belirlemesi içindir.
(Çünkü) Allah, zalimleri sevmez.' (Âlü İmrân 3/140)
Allah Teâlâ buyurdu :
'Eğer Allah sana bir
zarar vermek isterse Kendisinden başka kimse onu gideremez, bir iyilikte de
bulunursa da unutma ki O, dilediğini yapmaya kadirdir.
(Zira) yalnız O,
yarattıkları üzerinde otorite sahibidir ve yalnız O, hüküm ve bilgi sahibidir.'
(En'âm6/17-18).[41]
14/165- Sa'd
b. Ebî Vakkâs'tan (Radıyaliahü anh):[42]
RaSÛlUİlah (Saüallahü
aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
"İnsan oğlunun
saadeti/başarısı, Allah'tan doğru olanı istemesine ve Allah'ın takdir
ettiğini kabullenmesine bağlıdır.
Kişinin
isyanı/başarısızlığı da Allah'tan doğru olanı istememesine ve Allah'ın takdir
ettiğine rıza göstermemesine bağlıdır."[43]
15/166- Suheyb
b. Sinan'dan (Radıyaliahü anh):[44]
Rasûlullah (SaiMiahü
aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:
"Allah'ın, mü'min
hakkındaki takdiri bana ilginç geliyor. Mü'minin bütün işi hayırdan ibarettir
ve bu özellik sadece ona aittir. Eğer kendisine bir bolluk/güzellik gelirse
şükreder ve kendisi için hayırlı olur. Ama bir sıkıntı/kötülük gelirse sabreder
ve kendisi için hayırlı olur."[45]
16/167- Enes
b. Mâlik'ten (Radıyaliahü anh):[46]
Rasûlullah (Saliallahn
aleyhi ve selkm) şöyle buyurdu : "Mü'minin işleri çok ilginç , Allah'ın
takdir ettiği şey mutlaka onun hayrına oluyor."[47]
* Anne
Karnında Kaderin/Programın Yazılması
Allah Teâlâ buyurdu:
'Allah her dişinin
neye hamile kaldığını ve rahimlerde neyin eksilip, neyin artırıldığını bilir.
Her şey O'nun katında bir ölçü ile işler.
O, görünen ve
görünmeyen her şeyi bilen, büyük ve yüce olandır' (Ra'd 13/ 8-9).[48]
17/168- îbn
Mes'ûd'dan (Radıyaiialmanh):[49]
Sürekli doğru olan ve
kendisi de tasdik edilen Allah Rasûlü (SaUallaM aleyhi ve.tellem) ŞÖyle dedi:
"Sizden birinin
yaratılışı, anne karnında İlk kırk günde başiar, bir o kadar süre İçinde (alaka
şeklinde) pıhtılaşır ve o kadar süre içinde de bir çiğnemlik et hâline dönüşür.
Sonra ona melek gönderilir, ruh üfler ve dört hâli yazılır/programlanır: Rızkı,
eceli, ameli ve
iyi ya da
kötü hâli..
Kendisinden başka ilâh
olmayan Allah'a yemin ederim ki sizden biri cennetlik işler yapar, hatta
kendisi ile cennet arasında bir arşınlık mesafe kalır, takdir ona ulaşır ve
cehennemliklerin yaptığı iş ile hayatı sona erer ve cehenneme girer. Bir
başkası da cehennemlik işler yapar, hatta kendisi ile cehennem arasında bir
arşınlık mesafe kalır, takdir ona ulaşır ve cennetliklerin yaptığı iş ile
hayatı sona erer ve cennete girer."[50]
18/169-
Câbir'den (Radıyallahüanh):[51]
RaSÛlullah (Sallallalm
aleyhi ve sellem) ŞÖyle dedi:
"Nutfe, rahimde
kırk gön ya da kırk gece kaldığında
Allah, ona bir melek gönderir. Melek :
Ya Rabbi, rızkı ne
kadar olacak?' der ve rızkı bildirilir.
'Ya Rabbi, eceli ne zaman?' der ve eceli bildirilir. 'Ya Rabbi, erkek mi, dişi
mi olacak?' der ve cinsiyeti bildirilir. 'Ya Rabbi, iyi mi, kötü mü olacak?'
der ve bu hâli de bildirilir."[52]
19/170- Huzeyfeb.
Esîd el-Ğıfârî'den (Radıyallahü anh):[53]
Rasûlullah'ın şöyle
dediğini işittim:
"Kırk gecede
nutfe rahime yerleşince, bir melek
gelir.[54]
Melek:
'Ya Rabbi ne olacak; iyi
mi, kötü mü?' der ve Allah Teâlâ iki hâlden birinin hükmünü verir, yazdırır.
'Erkek mi, dişi
mi?'der ve Allah Teâlâ iki hâlden
birini yazdırır.
Sonra ameli, sonu,
musibeti ve rızkı yazdırılır. Ardından defteri kapatılır ve bir daha ilâve yada
çıkarma yapılmaz.[55]
20/171- Ebu'd-Derdâ'dan
(Radıyallahü anh):[56]
Rasûlullah'ın şöyle
dediğini işittim:
"Allah her kulun
beş hâlini takdir eder, (bunlar;) eceli, rızkı, ameli ve iyi ya da kötü
hâli..."[57]
* Kaderi İnkâr
Edenlere Sahabenin Tepkisi
Allah Teâİâ buyurdu:
'Ha Mîm! Gerçeği
olduğu gibi açıklayan Kur'ân'a yemin olsun ki Biz onu düşünüp kavramanız için
Arapça kıldık. Şüphesiz bu Kur'an, katımızdaki Ana Kitapta /Programda (saklı)
olan çok yüce ve hikmetli (bir kitaptır).' (Zuhm#l3-/l-4)
Allah Teâİâ buyurdu:
'Bilâkis o, Levh-i
Mahfuz'da (saklı) olan şerefli bir Kur'ân'dır. (Burûc 85/21-22).[58]
21/172- Yahya
b.Ya'mer'den:[59]
İbn Ömer'e
(üadıyallahü anhümâ) dedim ki: 'Biz uzak bölgelere gidiyor[60] ve
çeşitli topluluklarla karşılaşıyoruz, onlar; 'kader yoktur' diyorlar.' İbn
Ömer:
'Onlarla
karşılaştığınızda şunu haber verin: Hz. Ömer'in oğlu Abdullah, bu kişilerden
ayrılmıştır ve onlar da Abdullah'tan ayrılmıştır,' dedi ve bunu üç kere
tekrarladı, sonra şunları anlattı:
'Biz Rasûlullah'm
(Saiiatlahu aleyhi ve sellem) yanında otururken bir kişi geldi. Râvi gelen
kişinin bazı vasıflarını tek tek saydı. (Bir rivayette: O zât Allah Rasûlüne:
Ey Allah'ın Elçisi!
Size yaklaşabilir miyim? dedi.
Peygamberimiz ona:
"Yaklaş!"
dedi ve o kişi (bir adım) yaklaştı ve: (Ey Allah'ın Peygamberi! Size (biraz
daha) yaklaşabilir miyim? dedi.)
Peygamberimiz yine :
"Yaklaş! "
dedi ve o da (bir adım daha) yaklaştı.' Tekrar:
(Ey Allah'ın Rasûlü!
Size (biraz daha) yaklaşabilir miyim? dedi.)
Peygamberimiz tekrar:
"Yaklaş!" deyince
o da iyice
yaklaştı ve neredeyse
dizleri Rasûlullah'm dizlerine değecekti.' Yabancı dedi ki: 'Ey Allah'ın
Rasûlü, iman nedir, bana tanıt!' "îman: Senin Allah'a, meleklerine,
kitaplarına, peygamberlerine,
âhiret gününe ve
hayır-şer yönüyle bütün kader (programına) inanmandır."
'O zaman, İslâm
nedir?'
"Namaz kılmak,
zekât vermek, Kutsal Mâbed (Kâbe)de hac yapmak, Ramazan orucunu tutmak ve
cünüblük hâlinde gusletmek, (yani yıkanmaktır) ki işte bunların hepsine (İslâm
denir). "
O kişi: 'Doğru
söyledin, doğru söyledin' diye tasdikledi.
O anda hazır
bulunanlar da: biz Rasûlullah yanında bu kişiden daha
vakarlı hareket edeni
görmedik, sanki Rasûlullah'a o öğretiyor' dediler. Yabancı tekrar sordu: 'Ey
Allah'ın Rasûlü, ihsan nedir, bana tanıt!'
"Senin, Allah'ı
görür gibi (şuurlu bir şekilde) ibadet etmendir, Gerçekte sen Allah'ı
görmüyorsan da (unutma,) O seni görüyor. İşte buna (ihsan denir)."
Biz, Rasûlullah
yanında, bu kişiden daha vakarlı hareket edeni görmedik. O kişi : 'Doğru
söyledin, doğru söyledin' diye tasdikledi.
Yabancı dedi ki:
'Bana o önemli
zamanı/kıyameti tanıt!'
"Sorulan kişi (bu
konuda) sorandan fazla bir şey bilmiyor."
O yabancı her
seferinde: 'Doğru söyledin' sözünü tekrarlıyordu.
Abdullah sürekli:
'Biz, Rasûlullah yanında bu kişiden daha
vakarlı hareket edeni görmedik' diyordu. Sonra o kişi ayrıldı, gitti.
(Râvi Süfyan kendisine
şu rivayetin geldiğini belirtti:) Rasûlullah dedi ki:
"Onu
arayın!" Sahabe aradı, ama bulamadılar. Peygamberimiz şöyle buyurdu:
"O Cebrail'di ve
size dininizin (esaslarını) öğretmek için geldi. Cebrail normalde sadece
tanıdığım surette gelirdi, ancak bu sefer farklı bir surette geldi."
§ Yahya b. Ya'mer'den
ikinci senedle gelen rivayette:[61]
Abdullah b. Ömer'e
(Radıyaiiahü anhumâ) dedim ki:
'Bazı kişiler
tanıyorum, 'bütün her şey
elimizde: biz dilersek yaparız,
dilemezsek yapmayız' diye iddia ediyorlar.' İbn Ömer:
'Onlarla
karşılaştığınızda şunu haber ver: Hz.Ömer'in oğlu Abdullah, bu kişilerden
ayrılmıştır ve onlar da Abdullah'tan ayrılmıştır' dedi ve ekledi:
Bir gün Cibril (insan
suretinde) Peygamberimiz'e (SaliaiiaM aleyhi ve sellem) geldi ve sordu:
'Ey Muhammedi İslâm
nedir?'
"Allah'a ibadet
eder, başka bir şeyi O'na ortak koşmazsın, namaz kılarsın, zekât verirsin,
Ramazan orucunu tutarsın. Kutsal Mâbed (Kâbe)'de hac yaparsın."
'Bunları yerine
getirdiğimde, ben Müslüman oluyorum, (öyle mi?)'
"Evet."
'Doğru söyledin, peki
ihsan nedir?'
"Senin, Allah'ı
görür gibi huşu içinde/saygılı yaşamandır, Gerçekte sen Allah'ı görmüyorsan da,
(unutma) O seni görüyor."
'Bunları yerine
getirdiğimde, ben muhsin oluyorum, (öyle mi?)'
"Evet.""
'Doğru söyledin, peki
iman nedir?'
"Allah'a,
meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ölümden sonraki dirilişe, cennete,
cehenneme ve (hayır-şer yönüyle) bütün kader programına inanmandır."
'Bunları yerine
getirdiğimde, ben mü'min oluyorum, (öyle mi?)'
"Evet."
'Doğru söyledin,"
NOT: Bazı
rivayetlerde ise: 'Cibril, (yakışıklı bir sahabî olan) Dihye (RadtyaHaha anh)
suretinde geliyordu' ilâvesi bulunmaktadır.
§ Yahya b. Ya 'mer
'den üçüncü senedle gelen rivayette:[62]
Abdullah b. Ömer
(Radıyaliahüanhumâ) dedi ki:
Bir gün Cibril (insan
suretinde) Peygamberimiz'e (SalMiahu aleyhi ve
geldi ve sordu:
'İman nedir?'
Peygamberimiz
(Satlallahü aleyhi ve sellem):
"Allah'a,
meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, âhiret gününe ve (hayır-şer yönüyle)
bütün kader programına inanmandır"
dedi.
Soran kişi: 'doğru
söyledin' deyince biz şaşırdık; hem soruyor, hem de doğruluyordu...
Sonra Peygamberimiz:
"O Cebrail'di
ve size dininizin
esaslarını öğretmek için
geldi" buyurdu.
§Yahya b. Ya'mer ve
Humeyd b. Abdurrahman el-UımyerVden dördüncü senedle gelen rivayette.[63]
Abdul lah b. Ömer
(Radıyaiiahu animmâ) i le görüştüğümüzde, kader Konusunu ve bazılarının
görüşlerini naklettik. îbn Ömer :
'Onlarla karşılaştığınızda
şunu haber verin: Hz. Ömer'in oğlu Abdullah, sizden ayrılmıştır ve sizler de
Abdullah'tan ayrıldınız' dedi ve bunu üç kere e rarladı, sonra babası Hz.
Ömer'den (Radıyaihhüanh) şu hâdiseyi aktardı:
Onlar Peygamberimiz'in
(SaiMiaha aleyhi ve sellem) yanında otururlarken, bir kişi geldi ki yüzü ve
saçları çok güzel, elbisesi de bembeyazdı. Sahabe-i Kiram birbirine bakıştı,
hiçbirimiz onu tanımıyordu ve bu zatta yolcu hâli yoktu. Yabancı dedi ki:
'Ey Allah'ın Rasûlü!
Gelebilir miyim?'
Peygamberimiz:
"Evet" deyince yaklaştı, dizleri Rasûlullah'm dizlerine değecek
şekilde oturdu, ellerini de dizlerinin üstüne koydu...
(Râvi, hadisi İman ve
İslâm konusunda[64] geçtiği gibi zikretti.) Soran kişi ayrıldıktan
sonra Peygamberimiz :
"Onu bana
getirin!" dedi. Sahabe dışarı çıktı, ancak kimseyi göremediler, (dışarısı
ıssızdı.) İki ya da üç gün sonra Rasûlullah bana şöyle dedi:
"Ey Hattab'ın
oğlu, O sorulan soran kimdi, bilebildin mi?"
Ben:
'Allah ve Rasûlü daha
iyi bilir' deyince Peygamberimiz:
"O Cebrail'di ve
size dininizin (esaslarını) öğretmek İçin getdi" buyurdu.
Cüheyne (ya da
Müzeyne) kabilesinden biri Peygamberimiz'e sordu: 'Ey Allah'ın Rasûlü! Şu anda
yaptığımız ameller, takdir edildi mi yoksa yeni bir olay mı?'[65]
Peygamberimiz:
"Onlar takdir
edildi" dedi.
O kişi (ya da orada
bulunanlardan biri):
'O hâlde, şu
amellerimiz, (nasıl oluyor?)' diye tekrar sorunca, Rasûlullah:
"Cennetlik
olanlara, cennetliklerin ameli kolaylaştırılmıştır. Cehennemlik olanlara da
cehennemliklerin ameli kolaylaştırılmıştır" buyurdu.[66]
22/173- İbnü'd-Deylemî'den
(Radıyallahü anh):[67]
Übey b. Kâ'b
(Radryaüahüanh) ile karşılaştım ve dedim ki: 'Ebû Münzir! İçimde kaderle ilgili
bir şüphe oluştu. Bana bir şeyler anlat da kalbimdeki düşünce gitsin.' Übey:
'Allah, göklerde ve
yerde olanlara azap ederse haksızlık yapmadan azap eder. Onlara merhamet ederse
merhameti amellerinden daha hayırlıdır.
Allah yolunda Uhud
dağı kadar da çok infak etsen, kadere iman etmedikçe ve sana takdir edilenin
mutlaka başına geleceğini, takdir edilmeyenin de basma gelmeyeceğini bilmedikçe
Allah amellerini kabul etmez. Eğer bu inanç dışında ölürsen ateşe gidersin'
dedi.
Bundan sonra
Huzeyfe'ye gittim, aynı şeyleri söyledi, İbn Mesûd'a gittim aynı şeyleri
söyledi ve Zeyd b. Sabit'e (Radıyallahü anMm) gittim, o da aynı şeyleri
Rasûlullah'tan nakletti.[68]
23/174- Ebû'd-Derdâ'dan
(Radıyaiiaha an/ı):[69]
Peygamberimiz
(Sallaiiahü aleyhi ve seikm) şöyle buyurdu:
"Her şeyin bir
hakikati vardır. Kui, takdir edilenin mutlaka başına geleceğini ve
takdir edilmeyenin de
başına gelmeyeceğini bilmedikçe imanın hakikatine ulaşamaz."[70]
24/175- Ubâde
babası Veiîd b. Ubâde'den:[71]
(Babam) Ubâde b.
Samit'in (Radıyaihhü anh) yanına geldim, öleceğini tahmin ettiğim, ağır bir
hastalığı vardı. Ona:
'Ey babacığım, bana
bir şey tavsiye et, bir yol göster!' dedim.
Babam:
'Beni doğrultun V dedi
ve şunları söyledi:
'Ey yavrum, hayır-şer
yönüyle bütün kader (programına) inanmadıkça, imanın tadına ve Allah Teâlâ
hakkındaki bilginin hakikatine ulaşamazsın.'
'Ey babacığım, kaderin
hayır ve şer kısmım nasıl bilirim?'
'Takdir edilenin
mutlaka başına geleceğini ve takdir edilmeyenin de başına gelmeyeceğini, bilmen
yeterlidir.
'Ey yavrum, Rasûlullah'ın (Sallallahu aleyhi ve selkm)
şöyle dediğini işittim:
"Allah Teâlâ'nın
ilk yarattığı Kalem'dir ve ona "Yaz !" diye emretti. İşte o andan
itibaren, kıyamet gününe kadar olacak her şeyi (kalem) kayda geçti."
'Ey yavrum, bu inançta
olmadan ölürsen ateşe (cehenneme) gidersin, (dikkat et!)'[72]
25/176- Ubâde
b. Sâmit'ten (Radıyallahü anh):[73]
Bir kişi Rasûlullah'a
(SaiiaiiaM aleyhi ve seitem) geldi ve dedi ki:
'Ey Allah'ın
Peygamberi, (benim için) hangi amel daha üstündür?'
Peygamberimiz şöyle
buyurdu:
"Allah'a iman ve
O'nu tasdik etmek, (ayrıca) Allah yolunda cihada katılmak."
'Ben daha kolayını
istiyorum, ey Allah'ın Rasûlü!'
"Cömertlik ve
sabır."
'Ben daha da kolayını
istiyorum, ey Allah'ın Rasûlü!' "Senin için takdir ettiği şeyden dolayı
sakın Allah Teâlâ'yı suçlama, (yani kadere razı ol!)"[74]
Açıklama
Rasûlullah'a zaman
zaman bazı kişiler gelir ve hangi amelin daha kıymetli olduğunu sorarlardı.
Çünkü onlar bildikleriyle amel eden ve Allah'ın rızasını hedefleyen kişilerdi.
Peygamberimiz de her sahabeye yapısına göre ya da onun eksiklerini tamamlamak
için, kıymetli ameller tavsiye ederdi. Bazı rivayetlerde geçen: En kıymetli
amel; vaktinde kılınan namaz, cihad, anne-babaya iyilik, cömertlik veya sabır
şeklindeki farklılık, kişilere uygunluk arz etmesinden dolayıdır. Allah
doğrusunu daha iyi bilir.[75]
26/177- Amr
b. Şuayb babası kanalıyla dedesi Abdullah b. Amr'dan (Radıyallahü anhüm):[76]
Rasûlullah (Saiialiaha
aleyhi ve seüem) şöyle buyurdu:
"Bir kul,
hayır-şer yönüyle bütün kader (programına) inanmadıkça, iman etmiş olmaz."
(Amr'dan (Radıyallahü
anhüm) rivayet eden Ebû Hâzim dedi ki: "Ben O'ndan daha büyüğüm
iddiasına/inancına Allah lanet etsin!' Râvi bu sözüyle, kaderi tekzib/inkâr
etmeyi kasdetmektedir.)[77]
27/178- Hz.
Ebû Bekir'den (Radıyallahü anh):[78]
Rasûlullah'a
(Sat/aifahüaleyhi ve sellem) şöyle sordum:
'Ey Allah'ın Rasûlü!
İnsanların ameli daha önceden takdir edildi mi yoksa yeni bir olay mı?'
Peygamberimiz dedi ki:
"Bilâkis,
İnsanların ameli takdir edilene uygun işler."
'O hâlde, insanların
ameli (nasıl olacak?)'
"Her kişiye,
yaratıldığı kadere/programa uygun, amel etme imkânı verilir."[79]
28/179- Hz.
Ömer'den (RadıyaüaM anh):[80]
Cüheyne (ya
da Müzeyne) kabilesinden
biri Peygamberimiz'e (Sallallahü
aleyhi ve seliem) SOrdu :
'Ey Allah'ın Rasûlü!
Şu anda yaptığımız ameller, takdir edildi mi yoksa yeni bir olay mı?'
Peygamberimiz: "Onlar takdir edildi" dedi. O kişi (ya da orada
bulunanlar): 'O hâlde, şu
amellerimiz (nasıl oluyor)?'diye tekrar
sorunca, Rasûlullah:
"Cennetlik
olanlara cennetliklerin ameli kolaylaştırılmıştır.
Cehennemlik olanlara da cehennemliklerin ameli kolaylaştırılmıştır"
buyurdu.
NOT: 21/172
no.lu rivayetlerin sonunda İbn Ömer'den (Radıyallaha onhümâ) benzen
nakledilmişti.[81]
21/180- UaDir
D. Abdullah'tan (Radıyallahü anlı):[82]
Sürâka b. Mâlik dedi
ki:
“Ey Allah'ın Rasûlü!
İnsanların ameli daha önceden takdir edildi mi yoksa yeni bir olay mı?'
Peygamberimiz
(Saiiaiiahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:
"Bilâkis,
insanların ameli takdir edilene uygun işler."
'O hâlde insanların
ameli (nasıl olacak)?' "
"Her kişiye,
yaratıldığı kadere/programa uygun amel etme imkânı verilir.”[83]
30/181- Câbir
b. Abdullah'tan (Radıyallahü ank):[84]
Rasûlullah'a
(Saihiiahü aleyhi ve sellem) şöyle dedi:
'Ey Allah'ın Rasûlü!
İnsanların ameli daha önceden takdir edildi mi yoksa yeni bir olay mı?'
Peygamberimiz dedi ki:
"Bilâkis,
İnsanların ameli takdir edilene uygun işler."
'O hâlde insanların
ameli (nasıl olacak?)'
"Her kişiye,
yaratıldığı kadere/programa uygun amel etme imkânı verilir."[85]
31/182- Hz.AH'den
(Radıyallahü anh):[86]
Rasûlullah (Saiiaiiahu
aleyhi ve sellem) bir gün oturmuş, elindeki ağaç dalı ile toprağı çiziyordu.
Birden başını kaldırdı ve şöyle dedi:
"Sizden her bir
kişinin, cennet ya da cehennemdeki yeri bilinmektedir."
'Peki ey Allah'ın
Rasûlü! Biz niçin amel ediyoruz/çalışıyoruz?'
"Amele devam
edin, her kişiye, yaratıldığı kadere/programa uygun amel etme imkânı verilir,
(dedi ve Allah Teâlâ'mn şu ayetlerini nakletti:)
Kim infak eder, takva
sahibi olmaya çalışır ve güzeli/doğruyu (sürekli) tasdik ederse, huzur (cennet)
yolunu ona kolaylaştırırız.
Kim de cimrilik yapar,
kendi-kendine yeterli olduğunu kabul eder ve güzeli/doğruyu (sürekli)
yalanlarsa, sıkıntı (cehennem) yolunu ona kolaylaştırırız. (Leyi 92/5-10)"[87]
Allah’ın
Takdiri İmkân Vermektir, Zorlamak Değil
Allah Teâlâ buyurdu:
'İnsan nefsine, onu
şekillendirene ve o nefse kötülük-iyilik yapma imkânı veren (Allah'a) yemin
olsun ki kim temiz olmayı seçerse, o kurtulmuştur, kim de karanlıklara
gömülmeyi seçerse, o da hüsrana uğramıştır. ' (Şems 91 / 7-10).[88]
32/183- İbn
Ömer'den (Radıyaliaha anhumâ):[89]
Hz. Ömer (Radıyaiiaim
anh) dedi ki:
'Ey Allah'ın Rasûlü,
ne dersin? İnsanların ameli daha önceden takdir edildi mi yoksa yeni bir olay
mı?'
Peygamberimiz
(Sallaüahü aleyhi ve seüem) şöyle buyurdu : "(Bilâkis) İnsanların ameli
takdir edilene uygun işler. Ey Hattab'ın oğlu, "Amele devam et, her
kişiye, yaratıldığı kadere/programa uygun amel etme imkânı verilir. Kim saadet
yurdunun ehlinden ise, buna uygun amel etme imkânı verilir. Ama kim de kötüler
yurdunun ehlinden ise buna uygun amel etme imkânı verilir."
NOT: Verilen
imkâna tipik bir örnek için bk. H. no: 10/161 (İbn Abbas (Radıyallahü anhüma)
rivayeti.)[90]
33/184- Abdullah
b. Amr b. Âs (nadıyaiiahu anhümâ):[91]
Rasûlııllah (Saiiaihhü akyhi ve sei/em), elinde iki kitap
olduğu hâlde yanımıza geldi ve dedi ki:
"Bu iki kitap
nedir, bilir misiniz?"
Biz:
'Hayır, biz ancak
senin haber verdiklerini biliriz' dedik,
Rasûlullah, sağ
elindeki için:
"Bu Âlemierin
Yüce Rabbinden gelen bir kitaptır ki içinde cennetliklerin isimleri, babaları
ve kabilelerinin isimleriyle birlikte bulunmaktadır. Son ferdine kadar
Özetlenmiştir, artık buna ebediyyen ne ekleme yapılır ne de eksiltme."
Rasûlullah, sol
elindeki için:
"Bu da Âlemlerin
Yüce Rabbinden gelen bir kitaptır ki içinde cehennemliklerin isimleri, babalan
ve kabilelerinin isimleriyle birlikte bulunmaktadır. Son ferdine kadar özetlenmiştir,
artık buna ebediyyen ne bir ekleme ne de eksiltme yapılır deyince Rasûlullah'ın
sahâbîsi sordu:
'Peki ey Allah'ın
Rasûlü! Takdir edilip tamamlandığına göre neden amel ediyoruz/ çalışıyoruz?'
"Siz istikamet
üzere olun ve Allah'a yaklaşmaya çalışın, cennetlik olan (iyi) kişi, önceden
hangi amel işlerse işlesin, hayatı cennetliklerin ameli ile son bulur,
cehennemlik olan (kötü) kişi de, önceden hangi amel işlerse işlesin, hayatı
cehennemliklerin ameli ile son bulur."
Sonra Peygamberimiz o
kitapları aldı, sıkıca tuttu ve;
"İzzet ve celâl
sahibi olan Rabbiniz, kulları ile ilgili takdirini bitirmiştir," buyurdu.
Sağ eline aldığı kitabı attı ve;
"Kulların bir
bölümü cennettedir" dedi. Sol eline aldığı kitabı da attı ve;
"Bir bölümü
de cehennemliktir" dedi.[92]
34/185- Abdurrahman
b. Katâde es-Sülemî'den (Radıyallahu anh):[93]
Rasûlullah'ın
(SaiiaiiaimakyMveseiiem) şöyle dediğini işittim:
"Allah Âdem'i
yarattığı gün onun sırtından soyunu çıkarttı/aldı ve dedi ki:
Bunların bir kısmı
(kazançlarıyla) cennetliktir, ben sorumlu değilim ve işte bir kısmı da
(hatalarıyla) cehennemliktir, ben sorumlu değilim. "
Birisi :
'Ey Allah'ın Rasûlü! O
hâlde neye göre amel edeceğiz?' diye sorunca Peygamberimiz şöyle dedi:
"Takdir edilen
yerlere uygun olarak (amel edeceksiniz)."[94]
35/186- İmrân
b. Husayn'den (Radıyallahu anh):[95]
Hz. Peygamber'e
(Saiiaitahüaleyhi'veseiiem) soruldu: 'Cennetlikler cehennemliklerden ayrıldı
mı, biliniyor mu?'
Rasûlullah :
"Evet" dedi. ft' 'O hâlde
insanlar niye amel eder?'
"Her kişi
yaratıldığı kadere/programa uygun amel eder, yahut bu imkân kendisine
verilir."[96]
36/187- Ebü'l-Esved
ed-Düelî'den:[97]
Bir gün îmran b.
Husayn'ın (Radıyaliahüanh) yanma gittim, bana dedi ki:
'Ebû'l- Esved !'
(....ve hadisi zikretti.)
Cüheyne (ya
da Müzeyne) kabilesinden biri
Peygamberimiz'e (Sallallahü aleyhi ve sellem) SOrdu:
'Ey Allah'ın Rasûlü!
İnsanların yaptığı bugünkü amelleri ve çalışmaları takdir edildi mi yoksa
peygamberlerinin getirdiği şeyle karşılaşmaları ve (kendilerine doğrular,
tebliğ edildiği için) bunun (itiraz noktasında) aleyhlerine hüccet olması
şeklindeki yeni bir olay mı?'
Peygamberimiz ;
"Bilâkis ameller
takdir edildi" dedi.
'O hâlde, neden amel
ediyoruz/çalışıyoruz' diye tekrar sorulunca, Rasûlullah buyurdu ki :
"İzzet ve celâl
sahibi olan Allah, iki mekândan (cennet ya da cehennemden) birisi için
yarattığı kullarına, oraya giriş için amel imkânları verir. Bunu doğrulayan
Allah'ın Kitabındaki şu ayetlerdir:
'Nefse kötülük ve
iyilik yapma imkânı veren (Allah'a) yemin olsun ki...'(Şems 91/8)
NOT: Bu
rivayetin benzerleri için bk. Hadis no.21/172; İbn Ömer (Radıyaliahü
anhiimâ) ve 28/179 Hz. Ömer (Radıyaliahü anh)
rivayetleri.[98]
37/188- Ebu'd-Derdâ'dan
(Radıyaliahüanh):[99]
Rasûlullah'a (SalMlahu
aleyhi ve sellem) şöyle dediler:
'Ey Allah'ın Rasûlü!
Ne dersin, daha önceden takdir edilen şeyleri mi yapıyoruz yoksa yeni olayları
mı?' Peygamberimiz dedi ki:
"Bilâkis,
insanların ameli takdir edilene uygun işler." 'O hâlde, ey Allah'ın
Rasûlü! insanların ameli nasıl olacak?' "Her kişiye, yaratıldığı kadere/programa
uygun amel etme imkânı verilir."[100]
* Kaderi İnkâr
Edenlere Müslümanların Tepkisi
Allah Teâlâ buyurdu:
'O (Allah), göklerin
ve yerin otoritesi kendisine ait olandır, çocuk edinmemiştir. Bu otoritede onun
bir ortağı yoktur. (Unutmayın ki) O, her şeyi yarattı ve bir ölçü ile takdir
etti.'(Furkan 25/2)
Allah Teâlâ buyurdu:
'Biz o insana (doğru)
yolu gösterdik, bundan sonra ya şükreder (ve cennete gider) ya da inkâr eder
(ve cehenneme gider).' (İnsan 76/3).[101]
38/189- Abdullah
b. Ömer'den (Radıyallahüanhümâ):[102]
Rasûlullah (Saihilahu
aleyhi ve sel/em) buyurdu ki :
"Her ümmetin
Mecusîleri vardır. Ümmetimin Mecusîleri, kaderi inkâr edenlerdir. Onlar
hastalandığında ziyaretlerine gitmeyin ve öldüklerinde cenazelerine iştirak
etmeyin!"
§İbn Ömer'den (Radıyaiiahu
anhümâ) başka yolla, bize ulaşan rivayette; Peygamberimizin (Saiiaiiahü aleyhi
ve selkm) şu hadisi nakledildi:
"Her ümmetin
Mecusîleri vardır. Ümmetimin Mecusîleri, kaderi yalanlayanlardır. Onlar
öldüğünde cenazelerine iştirak etmeyin ve hastalandıklarında ziyaretlerine
gitmeyin !"[103]
Açıklama
Hadiste, kaderi inkâr
edenler Mecıtsîlere benzetilmiştir. Çünkü onlar inançlarında bir ikilem
içindedirler; hayrın aydınlık (tanrısı) ve şerrin de karanlık (tanrısı)
tarafından yaratıldığına inanmaktadırlar.
Kaderi inkâr edenler
de yaratıcı olarak Allah ile birlikte insanı da düşünmektedirler. Çünkü onlara
göre insan amellerinin yaratıcısıdır.
Ehl-i sünnet
âlimlerine göre insanın, kendisine sunulan seçeneklerden birini tercih etme
imkânı vardır, bunu da irade-i cüz'iyye ile gerçekleştirir, ama iradeye
(isteğe) uygun olarak o fiili yaratan yine Allah'tır, çünkü ayetlerde geçtiği
gibi Allah, her şeyin yaratıcısıdır.
Allah Teâlâ şöyle
buyurur:
‘Allah, sizi ve
yaptıklarınızı yaratandır' (Sâffât 37/96).[104]
39/190- İbn
Ömer'den (Radıyallahü anhümâ):[105]
Rasfılullah'in
(Saîtaiiahü aleyhi ve selîem) şöyle dediğini işittim:
"Bu ümmete
de mesh' (yani
suretlerin değişmesi) cezası verilecektir. Dikkat edin, bu ceza, kaderi inkâr edenler ve zındıklara
(yani sapık düşünce sahiplerine) verilir."
NOT: Zındık,
Farsçadan geçen muarrab bir kelimedir, İslâm toplumunda yaşayan ve sapık
fikirlerin yayılmasına sebep olan hasta kalpli/münafık kişiler için kullanılmıştır.
İnsanları sapıklığa
davet eden zındık kişiler üç kısımdır:
1- Asılda şirk
üzerinde bulunan ve
küfrünü gizlemeyen zındık,
2- Önceden
Müslüman olup sonradan zmdıklaşan kişi,
3- Zimmî
olup sonradan zındıklaşan kişiler.
Bunlar sapık fikirler
yayma yanında, Rasûlullah ve Kur'ân gibi kutsal şeylere hakaret ederler.[106]
40/191- Huzeyfe
b. el-Yemân'dan (Radıyallahüanh):[107]
Rasûlullah (Sallallahü
aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
'Her ümmetin
Mecusîleri vardır. Ümmetimin Mecusîleri, 'kader yoktur' diyenlerdir. Onlar
hastalandığında ziyaretlerine gitmeyin ve öldüklerinde de cenazelerine iştirak
etmeyin! Onlar deccal taraftarlarıdır ve Allah'ın bu kişileri deccal ordusuna
ilhak etmesi de hakkıdır."[108]
41/192- Ebu'd-Derdâ'dan
(Radıyaliahü anh):[109]
Peygamberimiz
(Saiiaiiahü aleyhi ve seiiem) şöyle buyurdu: "Zina eden, ana-babaya isyan
eden, sihre inanan, sürekli içki içen ve kaderi inkâr edenler cennete
giremeyecektir."[110]
42/193- Amr
b. Şuayb babası kanalıyla dedesinden[111]
(Radıyallahü ur[112]
anh):
İnsanlar kader
konusunda konuşurlarken, Rasûlullah (Sallallaha aleyhi ve sellem) yanlarına
geldi. (Bu meseleyi konuşanlara karşı) kızgınlığından dolayı, yüzü nar tanesi
gibi (kıpkırmızı) olmuştu ve dedi ki :
'Size ne oluyor,
Allah'ın Kitabının bir kısmını diğerine (anlamadığınız hâlde) kıyas
ediyorsunuz. Sizden önceki kavimler, bu yüzden helak oldular."
Râvi dedi ki:
'Ben Rasûlullah'ın
bulunduğu herhangi bir mecliste (gazabından korkarak) bulunmaktan çekindiğim
gibi bu meclisinde de bulunmayı arzu etmedim.'[113]
43/194- Ömerb.
Hattab'tan (Radıyallahü anh):[114]
Hz. Peygamber
(Sallallahü aleyhi ve selkm) şöyle buyurdu:
"Kader konusunda
inkârı/yanlışlıklan
olanlarla oturmayın ve onlarla tartışmayın! "[115]
NOT: Ahmed b.
Hanbel'in hocası Ebû
Abdurrahman b. Abdullah
b. Yezİd'den bu hadis, Hz.Ömer'in (Radıyallahü anh) "RasÛlu
İlah'tan (Sallallahü aleyhi ve duydum..." şekliyle de rivayet edildiği
nakledildi.[116]
44/195-
Nâfî'den (Radıyaiiahu anh):[117]
Abdullah b. Ömer'in
(Radıyallahü anhümâ), Şam bölgesinden mektuplaştığı bir arkadaşı vardı. Bir
keresinde ona şunları yazdı:
'Bana gelen habere
göre; sen, kader hakkında tartışmaya giriyormuşsun. Bu konuda bana hiçbir şey yazma! Çünkü Rasûlullahın (Sallallahü
aleyhi ve seîlem) ŞÖyle dediğini İşittim:
"Benim ümmetimin
içinde de kaderi inkâr edenler olacaktır."[118]
45/196- Muhammed
b. Ubeyd el-Mekkî'den (Radıyallahü anh):[119]
İbll Abbas'a
(Radıyallahüanhümâ)'.
'Bizim yanımıza kaderi
inkâr eden biri geldi' denilince : "Beni ona götürün,'dedi, o sıralarda
âmâydı (görmüyordu). 'Ey Ebû Abbas, ona ne yapacaksın?' dediler, İbn Abbas:
'Nefsimi elinde tutan
Allah'a yemin ederim ki onu yakalarsam burnunu koparacağım ve boynu elime
geçerse onu da kıracağım. Ben RaSÛlullah'tan
(Sallallahü aleyhi ve selkm) ŞÖyle şittim.
"Sanki ben, Fihr
kabilesinin kadınları arasındayım, (kendilerini görür gibiyim) ki onlar
Hazrecde kalçaları birbirlerine değecek şekilde (kalabalıklar hâlinde)[120] müşrikçe
(putları) tavaf edecekler.[121] Bu,
İslâm ümmetinde görülecek ilk şirk hareketidir.
Nefsimi elinde tutan
Allah'a yemin ederim ki bu sapık düşünce onları "Allah şerri takdir
etmedi' demelerine götürdüğü gibi, y Allah hayrı da takdir etmedi' demeye kadar
götürdü."
NOT: Kaderi
inkâr edenlere karşı İbn Abbas'm (Radıyallahü anhümâ) tepkisi şiddetlidir ve
onlara hadisle delil getirmektedir. Bu hadiste, insanların yaptıkları sebebiyle
ceza ya da mükâfat alacakları konusu işlenmekte, kaderin çok boyutluluğu
gerçeğine dikkat çekilmektedir. Allah insanlara imân imkânı verdiği hâlde
putları ve şirki tercih etmişlerse, bunun cezasını çekeceklerdir.[122]
46/197- İbn
Avn'derı (Radıyattahü anh):[123]
Kader konusunda inkârı
bulunan Gaylan'ı, Şam kapısında asılmış gördüm.[124]
Açıklama
Gaylan b. Ebû Gaylan
ed-Dımeşkî, kader konusunda ilk tartışmaları başlatan kişi olarak
bilinmektedir. Hz. Osman'ın azadlısı olan bu kişinin evi Dımeşk'tedir.
îbn Asâkîr'm
belirttiğine göre, Ömer b. Abdülaziz Gaylan'ı kaderle ilgili sapık
görüşlerinden dofayı tenkit eder ve kınardı. Ömer b. Abdülaziz ölünceye kadar
onunla görüşmedi. Onun ölümünden sonra, Gaylan faaliyetlerini daha da artırdı.
H.106 yılında Hişam b. Abdülmelik'le yaptığı hacda insanlara çeşitli fetvalar
verdi.
İmam Evzai şunları
anlatır: "Kader konusunda ilk tartışma açan kişi Sûser isimli bir
Irak'lıdır. Bu kişi Hristİyanlıktan İslâm'a geçti ve daha sonra yine
Hristiyanlığa döndü.
Onun görüşlerini de
Mabed el-Cühenî, Mabed'den de Gaylan aldı. Hişam b. Abdülmelik'in halifeliği
döneminde Gaylan bize geldi ve fikirlerini anlattı. Kendisi iyi bir hatipti ve
çeşitli konularda tartıştık.
Sonra insanların onun
etrafında çoğaldığı görüldü, artık iş çığırından çıkmış ve Müslümanlar arasında
büyük tartışma ve kargaşalar meydana gelmişti. Sonunda halife Hişam b.
Abdülmelik onu yakalatıp idam ettirdi."
îbn Asâkîr, Gaylan'ın
'Allahım, eğer görüşlerim yanlışsa beni idam etsinlerV şeklinde büyük
konuştuğunu rivayet eder. Her şeyin doğrusunu Allah bilir.[125]
Kadere İman
1- Kadere
iman farzdır ve inkârı küfürdür.
2- Kâinattaki
her şeyi yaratan Allahtır.
3- Kader,
Allah'ın kâinattaki programıdır ve her şey Allah'ın kontrolündedir. Allah
kâinatı yaratıp ona bir program yüklemiştir. Eğer kâinattaki olaylar tesadüfi
işleseydi bir an bile bu müthiş düzen devam etmez ve sistem tümüyle çökerdi.
Her olayın bir mantığı ve olaylar içinde yeri vardır. Allah'ın sistemi bu
şekilde düzenlemesi, Rablık sıfatından kaynaklanmaktadır. Allah, kâinatın
Rabbidir.
4 - İnsanın
kaderi üç parçadır :
a- îlk
yaratılış anındaki takdir/plânlama, Allah Teâiâ şöyle buyurdu :
'Yeryüzüne ve
nefsinize gelen her musibet, mutlaka önceden Kitapta (yani Levh-i Mahfuzda)
yazılı bulunmaktadır. Bu (plânlama da) Allah'a göre çok kolaydır/basittir.
Bunu, elinizden kaçana
fazla üzülmeyin ve kazandığınıza fazla sevinmeyin diye (yaptık). Allah
kibirlenip övünen kimseleri sevmez.' (Hadid 57/22-23)
b- Anne
karnında bazı programların yüklenmesi,[126]
c- Dünya
hayatındaki yaşantısı ve bunların melekler tarafından kaydedilmesidir ki insan
hayatı ilk iki programa uygun olarak işler. İnsanı yaratan Allah, ona değişik
bir program yüklemiştir. Bu sistemde birden fazla seçenekten birini tercih
iradesi/seçim gücü vardır. Verilen bu imkânları doğru ya da yanlış
değerlendirmesi sonucunda insan, ceza veya mükâfat elde eder.
5- Kader,
insana birden fazla imkân vermektir, yani çok boyutludur ve insan bunlardan
birini seçmesi ile sorumlu hâle gelir. Açlık ve tokluk, hastalık ve tedavi
gibi.
Hz. Ömer (Radiyallahü
anh) bulaşıcı hastalık olan bir şehre girmeyince kendisine: 'Allah'ın
kaderinden mi kaçıyorsun?' denilmişti. Büyük halifenin ünlü sözü, hâlâ
kulaklarımızda çınlıyor:
'... Allah 'in
kaderinden yine Allah 'in kaderine kaçıyoruz/sığınıyoruz.''[127]
Şairin dediği gibi:
Sakın kader deme,
kaderin üstünde bir kader vardır...
6- Kâinatta
Allah'a ait küllî irade yanında, insana da sınırlı bir irade gücü verilmiştir.
İnsan bu güç ile tercihde bulunur ve Allah da onun isteğine uygun olarak
dilerse yaratır, dilerse yaratmaz. İşte insan bu sınırlı iradesi ile yaptığı
tercihten sorumludur.
7- Kâiiyttaki
bazı olaylar, insan merkezli olarak bakıldığında, iki kısma ayrıldığı görülür:
a- İsteğe
bağlı olmayan fiiller; nzık, ecel, erkek ya da dişi olmak gibi...
b- İsteğe
bağlı olan fiiller.
8- Kader
inancı, insan karakterini düzeltir ve insanın Allah'a olan güvenini
kuvvetlendirir.
9- Kader
konusu, gaybla ilgili konulardan kabul edilmiş ve Rasülullah (SaiMtahü aleyhi
ve seliemj başta olmak üzere selefimiz tarafından bu konulan fazlaca tartışmak
yasaklanmıştır.[128]
* Yapılması Gereken
Şeyler
1- İnsan
temiz olarak yaratılmıştır. Onun hiçbir borcu ve suçu yoktur. Daha sonra toplum
onu değiştirmiştir. Rasülullah (SaUallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurur:
"Her doğan fıtrat
(saflık/temizlik) üzerine yaratılmıştır,
sonra anne ve babası onu Yahudileştirmiş
veya Hristiyanlaştırmış ya da Mecusî yapmıştır. "[129]
2- Sürekli
doğrular aranmalı.[130]
3- Niyetler
samimi olmalı.[131]
4- Zulüm ve
haksızlıktan kaçınmalı. Zira zalimlerin kalbi mühürlenmiştir.[132]
5- Bol bol
dua edilmeli. Sevbân'm naklettiği hadiste Rasülullah (SaUallahü aleyhi ve
sellem) buyurur ki:
"Kaderi sadece
dua geri çevirir/önler."[133]
"(Kaderin)
kazasını sadece dua geri çevirir/önler."[134]
Rasülullah (SaUallahü
aleyhi ve sellem) bir başka hadisinde şöyle buyurur:
Kaderden kaçmak fayda
vermez, dua etmek faydalı olur. Sanırım, kader tecelli etmedikçe
dua yararlı olur.
Dua, belâ ile
karşılaşır ve kıyamete kadar birbirlerinin önüne geçmeye
çalışırlar."[135]
6- Kader karşısında Allah'a teslim olunmalı ve tevekkül
edilmeli. Bu şekilde her insan
kul olduğunu unutmaz ve son nefese kadar tetikte/uyanık olur.[136]