33 MÜSAKAT (BAHÇE VE AĞAÇ ORTAKLIĞI) KİTABİ. 1

1. Müsakat İle İlgili Hadisler. 1

2. Müsakatta Kölelerin Çalışması. 5

 

 

 

33 MÜSAKAT (BAHÇE VE AĞAÇ ORTAKLIĞI) KİTABİ[1]

 

1. Müsakat[2] İle İlgili Hadisler

 

1. Said b. Müseyyeb'den: Resûlullah (s.a.v.) Hayber'i fethetti­ği gün Hayber yahudilerine:

«—Aziz ve celil olan Allah'ın sizi burada ikamet ettirdi­ği gibi, bahçelerinizin mahsulü olan meyveler (hurmalar) sizinle aramızda müşterek olmak üzere ben de sizi burada (yerinizde) bırakıyorum.» dedi.[3]

Said b. Müseyyeb diyor ki: Resûlullah (s.a.v.), Abdullah b. Ra-vaha (r.a.)'yı gönderirdi. O da ağaçlardaki yaş hurmanın miktarı­nı tahmin eder, sonra onlara:

«— isterseniz size kalsın (bize düşen hissenin parasını verir­seniz), isterseniz (bize düşeni) hurma olarak alırım.» derdi.

Onlar da o hurmaları alırlardı.[4]

 

2. Süleyman b. Yesar'dan; Resûlullah (s.a.v.), Abdullah b Ra-vaha (r.a.)'yı Hayber'e gönderirdi. O da yahudilerle aralanndaki yaş hurmanın miktarını tahmin ederdi. Onlar kadınlarının süs eşyalarından onun için biraz süs eşyası topladılar ve:

«— Bunu al, taksim esnasında bize göz yum ve bizim lehimize davran» dediler. Abdullah b. Ravaha (r.a.) da:

«— Ey yahudi topluluğu, Allah'a yemin ederim ki, siz bana gö­re Allah'ın en çok buğz ettiği mahluklardansınız.[5] Ama bu (davra­nışınız) beni size karşı zulüm ve haksızlık yapmaya sevk etmeye­cektir. Bana vermek istediğiniz rüşvet ise kesin olarak haramdır.

Biz onu yemeyiz.» dedi. Bunun üzerine onlar da:

«— Yer ve gökler işte böylece ayakta durur.»[6] dediler.[7]

imam Malik der ki: Bir adam, içersinde boş arazi bulunan hurmalığını bakıcıya verdiğinde, bakıcılık işini yapan kimsenin o boş yerde yapacağı ziraat kendisine ait olur.

Arazi sahibi, boş yerde onun kendisi için ziraat yapmasını şart koşarsa, bu doğru olmaz. Çünkü çalışan adam, ağaçları arazi sahibi için yetiştirir. Bu ise, fazladan yapacağı bir iş olur.

Eğer ziraatin aralarında ortak olmasını şart koşarsa tohum, sulama ve çalışma gibi masrafların hepsi çalışan adama ait oldu­ğu takdirde, bunda bir mahzur yoktur. Ama çalışan, mal sahibine tohum sana ait olacak diye şart koşarsa, bu caiz olmaz. Çünkü bu takdirde, mal sahibine karşı bir fazlalık şart koşmuş olur. Musa-kat ise, bütün nafaka ve masraflar çalışana ait olmak üzere ger­çekleşir. Mal sahibine bunlardan hiç bir şey yüklenmez. Bilinen müsakatın şekli budur.

îmam Malik der ki: İki kişi arasında ortak olan bir su gözesi­nin (veya kuyusunun) suyu kesildiğinde onlardan biri onu yap­mak ve işletmek istese, diğeri de: «Yapacak bir şey bulamıyorum.» dese, bu durumda işletmek isteyene: «Sen yap ve masraflarını da karşıla. Suyun hepsi senin olur. Ortağın senin harcadığın masra­fın yarısını getirinceye kadar onunla bahçe sularsın. Yaptığın masrafın yansını getirince sudan hissesini alır.» denilir. Burada suyun hepsi, masrafları karşıladığı için birinci adama veriliyor. Eğer çalışması neticesinde bir şey elde edemezse, diğeri de masraf­tan herhangi bir şey ödemez.[8]

imam Malik der ki: Bütün nafaka ve masraflar bahçe sahibi­ne ait olur, çalışan da yaptığı işten başka bir şeye karışmaz ve mey­velerin bir kısmından ücretini alırsa, bu doğru olmaz. Çünkü belli

bir şey tayin edip de onun üzerine çatışmadıkça, ücretinin ne ka­dar olacağını bilemez ve az mı alacak çok mu alacak tayin edemez.

îmam Malik der ki: Hiçbir sermaye sahibinin veya bahçesini bakıcıya veren kimsenin, o maldan ve o hurmalıktan bir şey istis­na etmesi (yani şu işi sadece benim için yapacaksın demesi) caiz değildir. Çünkü o zaman, ücretle çalışan bir işçisi olur. Meselâ: Benim için şu kadar hurmalıkta çalışıp sulama ve yetiştirmen üzere, bahçemi sana bakıcılığa veriyorum veya sana vereceğim mudarebe malından olmayan on dinarı (kân bana ait olmak üze­re) çalıştırman şartıyla şu kadar sermaye veriyorum dese, bu doğ­ru değildir. Caiz olmaz. Bizdeki durum böyledir.

îmam Malik der ki: Müsakatta bahçe sahibinin çalışana şart koşması caiz olan âdetler; bahçe duvarlarını çevirmek, su gözele­rini temizlemek, kanalları sıyırmak, hurmaları ıslah etmek, kök­leri temizlemek, meyveleri toplamak ve benzeri şeylerdir. Bahçede çalışana, anlaşmalarına göre meyvelerin yarısı, daha az veya faz­lasını vermek şart koşulabilir. Ancak asıl arazi sahibi kuyu kaz­mak, su gözesi açmak gibi çalışanın yapacağı yeni bir iş şart koşa-maz. Fidanını kendi yanından getireceği bir ağaç dikmesini ve bü­yük masrafı gerektiren bir su havuzu yapmasını da şart koşamaz. Çünkü bu, bahçe sahibinin herhangi bir insana; meyveler büyü­yüp satılması helâl olmadan önce: «Şu bahçemdeki meyvelerin ya­rısına benim için buraya bir ev yap, yahut bir kuyu kaz, yahut bir su akıt, veyahut da herhangi bir iş yap.»demesi gibi ki, bu da ol­gunlaşmaya başlamadan önce meyveleri satmak olur. Halbuki Resûlullah (s.a.v.), olgunlaşmaya başlamadan önce meyvelerin satılmasını yasaklamıştır.

imam Malik der ki: Meyveler olgunlaşmaya yüz tutup satıl­ması helâl olduktan sonra bir adam diğer birine: «Bu bahçedeki meyvelerin yarısına bana şu işleri yap.» dese bunda bir mahzur yoktur. Bu durumda onu belli bir ücretle çalıştırmış olur. O da onu görmüş ve kabul etmiş olur. Ama müsakata gelince eğer bahçede meyve yoksa veya az olur ya da bozulursa (çalışan) bundan başka birşey alamaz. Amele ise ancak belli bir ücretle çalıştırılır. Ücretli çalıştırmak da bir çeşit alış veriş sayılır. Çalıştıran ondan işini satın almış olur. Aldanma olunca bu doğru olmaz. Çünkü Resû­lullah (s.a.v.) aldanma ve aldatma olan alışverişi yasaklamıştır.

tmam Malik der ki: Bizdeki sünnete göre müsakat, bütün hur­ma, zeytin, şeftali ağaçları ile üzüm asmalarında ve benzeri şey­lerde caizdir. [9]Herhangi bir mahzuru yoktur. Mal sahibi meyvele­rin yarısını, üçte birini, dörtte birini veya bunlardan daha az ya da fazlasını almak üzere anlaşabilir.

imam Malik der ki: Yine müsakat ziraat bitkilerinde de caiz­dir. Ziraat bitkileri yerden çıkıp yükseldiğinde sahibi sulamaktan ve çalışıp yetiştirmekten aciz olunca, bunlar da ortaklığa verilebi­lir, caizdir. Helâl olan şeylerden birinde meyveler olgunlaşıp geli­şerek satılabilecek duruma gelince, artık ondan müsakat yapıl­maz.[10]Böyle bir durumda müsakat ancak gelecek yıl için yapılır. Satılması helâl olacak durumdaki meyvelerde yapılacak müsa­kat ise kiralama olur. Çünkü bu durumda bahçe sahibi ile olgun­laşan meyveler hakkında onları korumak ve toplayıp kesmek için müsakat yapmış olur. Bu da mal sahibinin ona (ücret olarak) ve­receği bir para mesabesindedir. Buna da müsakat denmez. Müsa­kat ancak ağaçların budanması ile meyvelerin olgunlaşmaya yüz tutması arasındaki zamanda yapılır.

imam Malik der ki: Bir kimse meyveler olgunlaşıp satılacak duruma gelmeden Önce bahçesini ortağa verse, bu müsakat oldu­ğu gibi, caizdir.

imam Malik der ki; Boş bir arazinin müsakat yoluyla ortağa verilmesi caiz değildir. Bunu sahibi para ve benzeri belli bir kıymet verebilir. Ama bir adamın boş olan arazisini oradan karşı­lığı kiraya çıkarılacak ürünün üçte biri veya dörtte biri karşılığın­da kiraya vermesi halinde bunda belirsizlik olabilir.[11] Çünkü ziraat ürünleri bir kere az olur, bir kere çok olur. Bazan da tama­men helak olur. Böyle olunca da arazi sahibi arazisini kiraya vere-

bileceği belli bir kirayı bırakarak, tamamlanıp tamamlanmaya­cağım bilmediği belirsiz olabilecek bir iş almış olur. Bu ise mek­ruhtur. Çünkü bu bir adamın, bir yolculuk için belli bir şey karşı­lığında bir ücretli tutup, sonra da ona: «Sana ücret olarak bu sefe­rimde kazandığımın onda birini vereyim mi?» demesi gibidir ki, bu caiz olmaz.

İmam Malik der İd: Bir adamın ücretle çalışması, arazisini ve gemisini kiraya vermesi, ancak bizzat kendi alacağı belli bir ücret­le olabilir.

îmam Malik der ki: Hurmalık ile boş arazi hakkındaki müsa-kaiın farkı olması şundan ileri gelir: Hurmanın sahibi meyveleri olgunlaşmcaya kadar satamaz. Arazinin sahibi ise orada hiç bir şey olmadığı, yani boş olduğu halde kiraya verebilir.

imam Malik der ki: Hurmalıklar da üç sene, dört sene ya da daha az veya daha fazla süre ile müsakat yoluyla ortağa verilebi­lir.

Benim duyduğum budur. Diğer ağaçlar da hurma gibidir. Onda caiz olan, diğerinde de caizdir.

îmam Malik der ki: Müsakat yoluyla bahçesini veren kimse, karşı taraftan fazla olarak altın, gümüş, yiyecek veya başka hiç bir şey alamaz. Bu, doğru değildir. Yine aynı şekilde çalışan da bahçe sahibinden böyle bir şey alamaz. Aralarındaki bu ziyadelik caiz değildir.

imam Malik der ki: Aynı şekilde, kâr ortağı da bu durumda­dır. Müsakat veya mudarebeye ziyadelik girince ücret olur. Bunla­ra ücret girince de, doğru olmaz. Kâr olup olmayacağı yahut az mı, çok mu olacağı bilinmeyen, belirsizlik olabilecek bir yerde ücretle çalışmak ise caiz değildir.

îmam Malik der ki: Bir adam, içerisinde hurma, üzüm asması ve benzeri ağaçlar bulunan bir arazisini müsakat yoluyla başka­sına verdiğinde, orada boş araziler de bulunsa, eğer o boşluklar' asla tabi ise ve asıl arazi de oranın büyük bir kısmını veya çoğun­luğunu teşkil ediyorsa, orada müsakat yapılmasında bir mahzur yoktur.

Meselâ, hurmalık üçte iki veya daha fazla olsa da, boş kısmı

üçte bir veya daha az bulunsa, bu takdirde boşluk asla tabi olur. Boş arazide hurma, üzüm asması ve benzeri ağaçlar bulunsa ve burada asıl arazi üçte bir veya daha az olsa da, boşluk üçte iki veya daha fazla olsa, o zaman kiraya vermek caizdir. Müsakat ise caiz değildir. İçersinde boşluk olan ağaçlı araziyi müsakat yoluyla ortağa vermek, içersinde az ağaç bulunan bir boş araziyi kiraya vermek veya gümüş süslemeli bir mushafı veya kılıcı gümüş karşı­lığında satmak, kaşlı ve içersinde altın bulunan bir yüzük veya gerdanlığı dinar karşılığı satmak, insanların yaptığı işlerdendir, insanların yapmakta olduğu bu alış veriş caiz olarak devam et­mektedir. Bu hususta şu kadar olunca haram olur, ondan az olun­ca helâl olur diye bunu açıklayan bir şey (seri bir delil) gelmedi.[12]

Bize göre,insanlann amel edip aralarında caiz gördükleri hu­sus şudur: Altın ve gümüş içinde bulunduğu şeye tabi olursa, satı­şı caizdir. Meselâ kılıcın demiri, yüzük kaşı veya mushafın kıyme­tinin üçte iki veya daha fazla olup, altın ve gümüş süslemelerin kıymetinin ise üçte bir veya daha az olması gibi.[13]

 

2. Müsakatta Kölelerin Çalışması

 

3. îrnam Malik der ki: Müsakatta çalışanın mal sahibine şart koşacağı işçi köleler hakkında duyulan en güzel şey bunda bir mahzur olmayışıdır. Çünkü onlar malın işçileridir. Mal mesabe-sindedirler. Çalışana da bir menfaatleri yoktur. Ancak onlar sebe­biyle yapacağı işler hafiflemiş olur. Onlar olmasa, işlerde zorluk çeker. Bu, pınar ve taşıma suyla yapılan sulama mesabesindedir.

Hiç bir zaman ağaç ve menfaat bakımından eşit olduğu halde, bi­ri kesilmeyen bol pınar suyu ile, diğeri de taşıma su ile sulanan iki arazide aynı şartlarla müsakat yapan birini bulamazsın. Çünkü pınar suyuna verilecek emek hafif, taşıma suya verilecek emek ise ağırdır. Bize göre hüküm böyledir.

Bahçeye bakan, orada çalışan işçi köleleri başka bir yerde ça­lıştıramaz bunu müsakat yaptığı kimseye şart koşamaz.

îmam Malik; der ki: Bahçeye bakan kimsenin, mal sahibine, orada müsakat anlaşması esnasında bulunmayan kölelerin bah­çede çalışmalarını şart koşması caiz değildir.[14]

imam Malik der ki: Mal sahibinin, bahçeye bakan kimseye, orada hizmet gören kölelerden birini çıkarıp almayı şart koşması, caiz değildir.

îmam Malik der ki: Bir arazide müsakat, —akit esnasında— bulunduğu durum üzerine yapılır.

Mal sahibi eğer orada hizmet gören kölelerden birini çıkarma­yı istiyorsa, onu müsakat anlaşmasından önce yapsın. Bundan sonra dilerse müsakat anlaşması yapsın.

Kölelerden biri ölür, kaybolur veya hastalanırsa, mal sahibi­nin onun yerine başkasını getirmesi gerekir.